Sowy Minerwy, polećcież wreszcie!

Przeczytałem w „Gazecie Wyborczej”, że już 1400 osób podpisało popieraną przez KOD petycję w sprawie ustanowienia 4 czerwca świętem narodowym. Super. Po prostu wspaniale. Podpisuję się na cztery łapy. I mogę jeszcze dorzucić kilkaset podpisów bezużytecznie tkwiących na stronie petycje.pl (petycja 4106). Bo to samo wraz m.in. z Tadeuszem Mazowieckim, Jarosławem Szczepańskim, Waldemarem Kuczyńskim, Adamem Rotfeldem, Markiem Safjanem, Janem Dworakiem zaproponowaliśmy siedem lat temu przy okazji obchodów 20. rocznicy wyborczego zwycięstwa Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”.

Nie będzie to jednak wpis typu „a nie mówiłem”. Będzie to wpis typu: są sowy, które nawet o zmierzchu nie lecą. Nie lecą o świcie (co dawno stwierdził Hegel), nie lecą w południe (o czym filozofowie milczą) i za cholerę nie polecą nawet, gdy nastanie najczarniejszy mrok, choć Hegel nam to w zasadzie obiecał. (Dla przypomnienia: Hegel napisał we wstępie do „Zasad filozofii prawa”, że „Sowa Minerwy wylatuje dopiero z zapadającym zmierzchem”, co znaczy mniej więcej tyle, co „mądry Polak po szkodzie”, czyli że nie sztuka objaśniać coś post factum, natomiast a priori objaśnić, więc zwłaszcza przewidzieć, niczego się z natury rzeczy nie da).

Obie heglowskie tezy zawarte w metaforze sowy wydają mi się sporne, ale w naszym przypadku dużo groźniejsza jest fałszywość tezy, że przynajmniej o zmierzchu sowa Minerwy (Ateny, mądrości) nareszcie się uniesie. Bo zmierzch już bez wątpienia zapada, a masa polskich sów ani drgnie. Albo, co jeszcze gorsze, zrobią szybkie hop z gałęzi na gałąź i w nowym miejscu próbują śnić stare sny.

Kiedy siedem lat temu proponowaliśmy ustanowienie 4 czerwca świętem, napotkaliśmy opór z dwóch stron. Z jednej PiS etc. kwestionował pomysł merytorycznie, bo czerwcowe wybory to przecież dla nich zło, kompromis, owoc zdrady w Magdalence albo coś jeszcze gorszego. A z drugiej strony tzw. ekonomiści itp., którym szkoda na takie głupoty grosza. Bo zamiast świętować i marnować energię, zawsze można trochę betonu wylać albo coś takiego.

Pamiętam, jak nam wtedy ręce opadały, pan Tadeusz robił swoje spektakularne uuuuffffff, Jarek Szczepański pukał się w wysokie czoło, ale opór był nie do przełamania. Chcecie świętować – mówili – to proszę. Ale bezkosztowo. I żeby bez bumelki mi było. Żeby robota na tym nie straciła. Bo na dorobku jesteśmy. Europę musimy dogonić itp. To doganianie miało taką piekielną moc, że cieszyć się nie mieliśmy czasu. Ani – szczerze mówiąc – moralnego prawa. Z panem Tadeuszem nikt po naszej stronie już nie śmiał się kłócić, w końcu był naszym mędrcem. Więc go unieważniano. Och, ach, piękna idea, no wielka szkoda, że nas niestety nie stać. I na tym z grubsza stanęło.

Na sowią metaforę to było z grubsza wczesne popołudnie. Nie było się co dziwić, że sowy w środku dnia nie latały. To znaczy niektóre jednak już się unosiły. Na przykład sowy Mazowieckiego czy Rotfelda wiedziały, że świętowanie utrwala celebrowany porządek, ale – o ile pamiętam – nawet oni nie wdawali się w spory z „ekonomistami”. Jak nas nie stać, to nas nie stać.

Argumenty, że ład symboliczny determinuje wszystkie inne łady, a wspólne świętowanie to jądro ładu symbolicznego, był tak samo bezsilny jak argument już czysto praktyczny, że wydajność wzrasta w społecznościach pozytywnie zintegrowanych, o czym dobre wiedzą korporacje. „Ekonomiści” na krok się nie cofnęli.

A inni świętowali. 3 maja, 11 listopada, 15 lipca, 1 września, 17 września, 9 maja, wybuch powstania, upadek powstania, żołnierzy wyklętych, miesięcznice smoleńskie… Nas w żadnym razie nie było stać na jeden dzień radości z czegoś, co się Polakom wyjątkowo udało, a im nigdy nie było żal czasu ani pieniędzy na świętowanie wszystkiego, co się nie udało. I, choć niby PO rządziła, to pisowski porządek symboliczny wciąż zdobywał nowe terytoria, roczniki, grupy społeczne, a nasz się wypłukiwał. Siedem lat później do władzy doszła „dobra zmiana”, która w pół roku zdewastowała bardzo dużą część tego, co z taką determinacją starali się chronić „ekonomiści”.

To nie jest pewna wiedza, ale prawdopodobna. Gdybyśmy byli odrobinę bardziej rozrzutni (jeden dzień wolny od pracy to strata rzędu najwyżej 0,2 proc PKB), gdybyśmy wtedy do wszystkich absurdalnie ponurych i mrocznych polskich świąt potrafili dołożyć jedno święto radosne, pozytywne, budujące, a nie destruujące i dowartościowujące sukces współczesnej transformacji, a nie klęski minionych pokoleń, to prawdopodobnie po kilku latach, jakie minęły od 2009 r., polski ład symboliczny byłby nieco inny. Ne twierdzę, że by się odwrócił o 180 lub o 90 stopni, ale i 15 stopni by wystarczyło, żeby kto inny dominował w polskiej polityce, w Sejmie, w rządzie itd.

Teraz jeszcze lepiej niż kiedykolwiek widać, że polityczna siła niszczącej dorobek dwóch dekad „dobrej zmiany” zakorzeniona jest w patologicznym ładzie symbolicznym z absurdalnymi kultami „żołnierzy wyklętych” i „tragedii smoleńskiej” na czele. Wydawałoby się, że w obliczu takiego mrocznego kresu wielu polskich nadziei i ponurej nocy, którą widać przed nami, sowy demokratycznej Minerwy zerwą się do lotu z okrzykiem „WARTOŚCI! SYMBOLE! My mamy lepsze – prawdziwe, budujące, swoje!”. Ale gdzie tam. Sowa śpi, jak spała. Déjà vu. W odpowiedzi na apel o święto 4 czerwca prof. Andrzej Blikle, od miesiąca społeczny doradca KOD, mówi „Gazecie Wyborczej”: „Mam wątpliwości, czy powinien to być dzień wolny od pracy. Jesteśmy krajem na dorobku, a dni wolnych w roku i tak mamy bardzo dużo”.

Problem w tym, że właśnie m.in. z powodu ciągłego opowiadania o kraju na dorobku i usprawiedliwiania w ten sposób bezliku zaniechań w sferze symboli, tożsamości, kultury, świadomości itp. my już nie jesteśmy krajem na dorobku. Kraj na dorobku to kraj, który się dorabia. A Polska teraz przede wszystkim rozrabia. Rozrabia nie dlatego, że się nie umiała dorobić, lecz z tego powodu, że nie umiała i nie chciała nic sensownego zrobić ze swoim ładem symbolicznym. Rozrabianie i dorabiane na dłuższą metę nigdy nie dają się ustawić w parze.

Że sowa Minerwy nie jest łatwa w hodowli, to od dawna wiadomo. Że leni się za dnia i przez to przychodzą najczarniejsze noce, gdy rusza na łowy, to rzecz od wieków pewna. Ale jak czarna, lub o ile czarniejsza niż teraz musi być polska noc, żeby polskie sowy zaczęły przecierać oczy i zbierać się do lotu?