Szkoda Eurameryki

Geenpeace ujawnił dokumenty negocjacyjne w sprawie TTIP, czyli największego porozumienia gospodarczego w historii, do którego nie dojdzie.

Eurameryka była kilka lat temu najlepszą możliwą odpowiedzią na kryzys Zachodu i zachodniego modelu globalizacji. Ale już nią nie jest. Z dokumentów ujawnionych przez Greenpeace i przez niemieckie media oraz z reakcji na nie widać, że prowadzone w najgłębszej tajemnicy rozmowy między USA i Unią Europejską realizują głównie interesy kilku grup wielkich korporacji – zwłaszcza rolno-spożywczych i motoryzacyjnych – oraz osłabiają państwa na rzecz globalnych grup kapitałowych. Dziesięć lat temu to się mogło udać. W politycznej atmosferze końca drugiej dekady XXI w. na taki myk szans już raczej nie ma.

Entuzjazm Mateusza Morawieckiego, Ewy Kopacz, Jean-Clode’a Junkera, Angeli Merkel, a nawet Baraka Obamy i wielu innych liderów establishmentu politycznego po obu stronach Atlantyku niestety już nie wystarczy. Bo duch czasu powiał w inną stronę, a negocjatorzy i ich mocodawcy uparcie tego nie zauważają. Gdyby takie porozumienie stało się realne, ulice w USA i wielu krajach Unii musiałyby zapłonąć. Szanse na ratyfikację w Parlamencie Europejskim i amerykańskim Kongresie też byłyby minimalne. A wiele unijnych rządów protestowałoby ostrzej niż przeciw kwotowemu dzieleniu uchodźców.

Gdzie jest teraz euroatlantycki społeczny sentyment, dobrze pokazał skutek, jaki w Wielkiej Brytanii miało oświadczenie Obamy, że jeśli Londyn wystąpi z Unii, to nie będzie stroną TTIP, a osobne porozumienie prędko nie zostanie zawarte. Obama chciał w ten sposób zniechęcić brytyjskich wyborców do Brexitu. Skutek był odwrotny. Poparcie dla pozostania w Unii spadło, a dla wyjścia z niej zdobyło przewagę w sondażach.

Co w ujawnionych przez Geenpeace papierach świadczy, że TTIP mknie ku fiasku? Dwa wątki są decydujące.

Po pierwsze, dalsze osłabienie państw w ich rywalizacji o władzę z globalnym biznesem. Sentyment społeczny przenoszący się na elity polityczne jest taki, że „władza ludu” musi odzyskać kontrolę nad „władzą pieniądza”. Kolejne kryzysy wybuchają na tym froncie co kilka miesięcy. Ostatnio w postaci Panama Papers.

Żaden demokratyczny parlament (może poza Luksemburgiem) nie zgodzi się teraz na dalsze osłabienie suwerenności państwa. A TTIP idzie w tę stronę, przekazując część władzy sądowej prywatnym sądom arbitrażowym. Doświadczenia poprzedniej dekady z takimi arbitrażami są niepokojące dla rządów, bo pokazują, że może to być bardzo poważny krok w stronę dalszego ograniczenia pola manewru państw także w polityce społecznej. Na przykład przez ograniczenie możliwości regulowania płac i praw socjalnych w sposób naruszający interesy biznesu.

Bardzo boleśnie przekonał się o tym np. Egipt, zmuszony do wypłaty miliardowych odszkodowań. Nie tylko Grupa Wyszehradzka, ale także Niemcy, Francja czy Hiszpania dziś tego nie zaakceptują. Nawet jeżeli obecni liderzy skłonni są szukać tu kompromisu z wielkim kapitałem i mają silny argument w postaci konkurencji globalnej, opinia publiczna im na to nie pozwoli.

Po drugie, osłabienie standardów bezpieczeństwa konsumenckiego. Politycy zapewniają, że nic takiego się pod wpływem TTIP nie stanie. Ale po obu stronach Atlantyku wiarygodność elit politycznych jest bardzo ograniczona. Jak naprawdę wygląda sprawa bezpieczeństwa konsumenckiego w artykułach TTIP, to jedno, a w co ludzie uwierzą – to drugie. Różnice kulturowe między UE i USA są tutaj ogromne. Europejczycy chcą widzieć na rynku tylko to, czego nieszkodliwość została potwierdzona. Amerykanie chcą ograniczać tylko to, czego szkodliwość została potwierdzona. Każdy kompromis będzie dla obu stron niepokojący. Każde porozumienie musi więc mobilizować sprzeciw po obu stronach Atlantyku. Ani w USA, ani w Unii politycy nie szukają zaś nowych źródeł społecznych niepokojów, bo i tak z trudem trzymają równowagę, surfując na rosnących falach politycznych emocji.

Dokumenty ujawnione przez Geenpeace i niemieckie media oraz emocje, jakie wywołały, potwierdzają, że Eurameryka jest projektem pięknym, ale zbyt ambitnym jak na obecny stan spraw na Zachodzie. A zwłaszcza jak na stan zachodniej demokracji, która cierpi na dramatyczny kryzys zaufania między społeczeństwami a polityczną elitą. W takiej sytuacji ściśle tajne negocjacje dotyczące tak znaczących i tak delikatnych spraw muszą prowadzić do fiaska, bo mobilizują podejrzliwość wywołującą sprzeciw.

Przez ponad dwie dekady Europa i Ameryka napotykając kolejne problemy, stosowały taktykę ucieczki do przodu. Efekty negocjacji, które wyciekły do opinii publicznej, i reakcje, na które nie trzeba było długo czekać, kolejny raz pokazują, że ta możliwość została wyczerpana. Po obu stronach Atlantyku potrzebne są solidne polityczne porządki, zanim można będzie podjąć nowe wielkie wyzwania.