Trzeba mówić! Trzeba myśleć! Trzeba dalej działać!

„Nie ma o czym mówić, dopóki nie zostanie przywrócony porządek prawny państwa – czyli opublikowany werdykt Trybunału z 9 marca” – napisał Krzysztof Burnetko w zakończeniu swojego omówienia nowego pisowskiego projektu ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Kompletnie się z Krzysztofem nie zgadzam. Jest o czym mówić!

Trzeba o tym mówić. Krzysztof, jako publicysta prawny, słusznie robi, że mówi (pisze) o nowym pomyśle władzy. Bo politycznie jest to bardzo istotny pomysł, choć prawnie jest dalece niewystarczający. Nawet jeżeli merytorycznie niewiele w istocie zmienia, to pokazuje, że PiS już zrozumiało bezsens i beznadziejność trwania w oślim uporze. To trzeba docenić, choć w żadnym razie nie wolno tego przecenić.

Konflikt o Trybunał ma trzy kluczowe wymiary. Prawny, polityczny i międzynarodowy. Wymiar prawny jest najbardziej złożony. Konstytucja nie jest instrukcją użycia cepa. Zawsze jest przedmiotem prawnych interpretacji i reinterpretacji. Amerykańska konstytucja pasowała do USA czasów niewolnictwa i pasuje do USA epoki jednopłciowych małżeństw. To pokazuje skalę możliwych prawnych reinterpretacji, do których prawo może mieć polski Trybunał Konstytucyjny będący odpowiednikiem amerykańskiego Sądu Najwyższego.

Jest rzeczą kultury, czy i jak ten elastyczny mechanizm prawny w jakimś czasie i miejscu działa bezboleśnie. W Polsce zatarł się nie dlatego, że konstytucja jest zła, lecz dlatego, że kultura polityczna systematycznie dziczała mniej więcej od początku XXI w. i państwo prawa niebezpiecznie osłabło. Dziś formalnie nie ma się o co spierać. Pisowska nowelizacja została przez TK unieważniona, więc obowiązuje ustawa w poprzednim brzmieniu. Teraz PiS ją nowelizuje ponownie. Trybunał tę nowelizację oceni w trybie, jaki uzna za stosowny – i ten wyrok będzie obowiązywał, bo nie ma w Polsce władzy jakkolwiek uprawnionej do oceny pracy i decyzji Trybunału.

Politycznie sprawa jest bardziej złożona. Jarosław Kaczyński dąży do pełni władzy. Stoi na czele grupy, która posiada arytmetyczną większość w Sejmie i Senacie oraz sprawuje władzę wykonawczą. Jest to grupa zdeterminowana, gotowa łamać prawo i przyznawać sobie kompetencje, których żadne prawo jej nie daje. Jeśli powołuje się na przepisy prawa, konstytucję, ustawy, regulaminy, to jak się wydaje nie po to, by kultywować państwo prawa w Polsce, lecz by zaciemnić obraz i osłabić opór wobec władzy absolutnej. To jest zaskakująco czytelne. Obóz władzy specjalnie tego nie skrywa, choć też otwarcie nie przyzna. Kluczowe jest pytanie, jak daleko ten obóz gotów jest się posunąć w bezprawnych lub wręcz przestępczych działaniach. Wiele wskazuje, że bardzo daleko. Ponieważ jednak nie znamy prawdziwych celów lidera (liderów?) tego obozu, trudno jest powiedzieć, jak bardzo daleko.

Nie wiemy też, jak spójny jest obóz władzy. Jeżeli lider gotów jest do posunięć bardzo radykalnych lub jeśli wręcz do nich dąży, to przy niewielkiej większości, jaką dysponuje w Sejmie, kluczowym czynnikiem będzie siła determinacji lub konformizmu w jego własnym obozie.

Trudno prognozować, jaka będzie reakcja posłów PiS, jeśli nie dojdzie do uporządkowania statusu Trybunału i sądy oraz samorządy zaczną działać w innym porządku prawnym niż rząd i prezydent. Trudno też przewidzieć, jak to przyjmie opinia publiczna oraz jak zareagują instytucje rządowe dysponujące aparatem przemocy.

To jest gra o bardzo wielu niewiadomych, które mają bardzo poważne konsekwencje. I mogą mieć tragiczne skutki. Zderzenie polityczne wydaje się już jednak nieuniknione. Kompromis jest niemożliwy. Bo albo Jarosław Kaczyński będzie miał pełnię władzy, albo nie. Pełni władzy nie można mieć częściowo, więc nie da się jej negocjować. To zaś sprawia, że nie mają sensu kolejne spotkania liderów ani partyjnych ekspertów, które PiS zapowiada.

Posłowie PiS wnieśli projekt ustawy. Miejscem właściwym do pracy nad projektem ustawy jest Sejm. Procedurę reguluje regulamin Sejmu. Na posiedzeniu plenarnym i w komisjach opozycja przekaże swoje uwagi. Następnie poprawki będą głosowane. Na koniec przegłosowany zostanie cały projekt i ustawa przejdzie lub nie. To jest naturalny i legalny mechanizm tworzenia prawa.

Jeśli PiS gotowe jest respektować faktyczny trójpodział władzy, to przyjmie uwagi opozycji i usunie z projektu sprzeczne z nim zapisy. A jeśli uprze się w dążeniu do pełni władzy, to ich nie usunie. Wtedy usunie je kolejny wyrok Trybunału. PiS zapewne znów złamie prawo i odmówi publikacji wyroku, więc sytuacja będzie dokładnie taka jak dziś.

Z tą różnicą, że wcześniej Trybunał wyda zapewne wyroki, których rząd nie będzie uznawał i publikował, bo będą wydawane zgodnie wyrokiem marcowym, którego PiS nie uznaje. Czyli chaos będzie większy niż teraz. A zapewne będzie się już zaczynał szczyt NATO lub wizyta papieża. Może też się tak zdarzyć, że ustawa ugrzęźnie w parlamencie. Bo PiS będzie próbowało tworzyć wrażenie, że jest gotowe do ustępstw i prace nad nimi trwają. Ale to raczej nie ma sensu, bo w Polsce ani za granicą nikt poważny się na to nie nabierze.

Tak czy inaczej komplikowanie procedury legislacyjnej przez dodawanie jakichś niejawnych negocjacji między liderami partii nie ma sensu z punktu widzenia polskiej praworządności i nie może przynieść nic dobrego. Podstawową zasadą praworządnej polityki demokratycznej jest transparentność, którą zapewnia tryb parlamentarny. Tego się trzeba trzymać. Jarosław Kaczyński musi sam podjąć decyzję i ponieść za nią odpowiedzialność. Nikt uczciwy nie powinien się z nim tą odpowiedzialnością dzielić.

Wymiar międzynarodowy ma tu może kluczowe znaczenie. Jeśli Jarosław Kaczyński zdecydował się na zgłoszenie kolejnej nowelizacji, to w dużym stopniu dlatego, że poprzednia poddana została radykalnej krytyce przez zachodnich partnerów i instytucje międzynarodowe. Pojawienie się kolejnego projektu ma pewnie zahamować procedury w Unii i Radzie Europy oraz powstrzymać reakcje rządów (np. USA) przed szczytem NATO. Zważywszy na zawartość tego projektu gra w kotka i myszkę wydaje się wprawdzie czytelna, ale jest ryzyko, że dla Zachodu będzie to wygodny pretekst, żeby nic nie robić. Wiele zależy od tego, czy zachodnie instytucje i rządy takiej pokusie ulegną. By takie ryzyko zmniejszyć, komunikat płynący od polskiej opozycji musi być jednoznaczny i precyzyjnie oddający stan faktyczny: PiS już zrozumiało, że zagrał zbyt ostro i szuka porozumienia, co trzeba docenić, ale na razie tylko symuluje ustępstwa i wykonał krok, którego nie wolno przecenić.

Dla przyjaciół Polski na Zachodzie znaczy to, że nie wolno wstrzymywać presji ani procedur podjętych w reakcji na walkę władzy z państwem prawa w Polsce. Dla nas – że musimy dalej bronić polskiej demokracji przed próbą przechwycenia pełni władzy przez grupę, która jej nie szanuje. Jedno i drugie – presja zagraniczna i wewnętrzny opór – zaczyna przynosić efekty. Ale do sukcesu jeszcze daleko.